Selenium, een (zo blijkt uit een bescheiden rondvraag bij vrienden) relatief onbekend element waar veel mensen zich niet veel bij kunnen voorstellen. Toch is dit mineraal van cruciaal belang voor het optimaal functioneren van ons lichaam. Een overzicht!
Selenium is een mineraal dat in de bodem kan teruggevonden worden. Hoewel de mens er slechts zeer kleine hoeveelheden van nodig heeft, blijkt het wel een sleutelrol in ons metabolisme te spelen. Zulke elementen waar we slechts zeer kleine hoeveelheden van nodig hebben (microgrammen tot milligrammen), maar wel noodzakelijk zijn voor een goede functionering van ons lichaam, noemen we sporenelementen. Andere voorbeelden hiervan zijn zink, koper, kobalt en jodium.
Selenium is enerzijds van belang voor de bescherming van onze cellen en rode bloedlichaampjes tegen oxidatieve schade en anderzijds voor de normale werking van het immuunsysteem. Bovendien speelt selenium een belangrijke rol in de schildklierstofwisseling en draagt het bij tot de vruchtbaarheid bij mannen.
Selenium heeft antioxidantwerking waardoor het vrije radicalen in ons lichaam kan neutraliseren, en zelfs aangerichte schade kan minderen of verdere schade kan voorkomen. Vrije radicalen zijn instabiele moleculen in ons lichaam, die in overmaat schade aan de gezonde weefsels kunnen aanrichten en een belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling van kanker en hart- en vaatziekten.
Als selenocysteïne, het 21ste aminozuur, vormt selenium een component van de 'seleno-eiwitten', waarvan sommige belangrijke enzymatische functies uitoefenen. Het meest bekende voorbeeld is het onschadelijk maken van waterstofperoxide naar onschadelijke producten (water en alcohol) door de familie van de selenium-afhankelijke glutathion peroxidases
Daarnaast speelt het een belangrijke rol in de schildklierstofwisseling. Het enzyme dat het schildklierhormoon T4 (thyroxine) omzet in zijn actieve vorm T3 (tri-jodothyronine), is selenium-afhankelijk. Het lichaam heeft dus voldoende selenium nodig om T4 om te zetten naar T3.
Ook is selenium betrokken bij het ontgiften van zware metalen (lood, cadmium, kwik en arseen) doordat zij de metalen helpen binden tot eiwitcomplexen. Na binding kan dit eiwitcomplex het lichaam via de stoelgang verlaten.
Tot slot speelt selenium ook een rol bij de vruchtbaarheid, en dan vooral bij mannen. Onderzoek heeft namelijk aangetoond dat selenium bijdraagt tot de vorming van gezond sperma.
Waar te vinden?
Voedingsmiddelen met een hoog eiwitgehalte hebben vaak ook de hoogste gehalten aan selenium. Koplopers zijn graanproducten (vooral volkoren producten), vlees, melkproducten, eieren, vis, schaal- en schelpdieren. Ook groenten bevatten selenium, hoewel het aanwezige gehalte sterk varieert. Het gehalte aan selenium in planten is namelijk direct gelinkt aan hoe selenium-rijk de bodem is waar de planten groeien. De Se-concentratie in de bodem varieert enorm tussen regio's in de wereld en bedraagt 0,1 µg/kg in seleenarme gebieden tot meer dan 1000 mg/kg in seleenrijke gebieden. Deze variatie is enerzijds te wijten aan natuurlijke factoren (arme bodems, bv. sterk zure of basische bodems), maar anderzijds ook door het menselijk gebruik van de bodem. Vroeger was selenium aanwezig in praktisch elke groente als gevolg van opname uit de bodem. De opmars van de industriële landbouw (gebruik van kunstmeststoffen, verbouwen van één soort gewas gedurende verschillende jaren op éénzelfde stuk grond, etc.) sinds de jaren ‘60 jaar heeft er echter toe geleid dat de grond op vele plaatsen onvoldoende selenium bevat. Belangrijke voorbeelden van landen met deficiënties in de bodem zijn India en China.
Dat selenium ook terug te vinden is in vlees, eieren en zuivelproducten is te wijten aan het feit dat vandaag de dag aan bijna al het veevoer seleen wordt toegevoegd. Selenium is namelijk niet alleen voor de mens essentieel, maar ook voor vee. Via zeewier en micro-algen komt selenium in vis, schaal- en schelpdieren terecht.
Een ander ‘selenium-bommetje’ is de paranoot, of ook wel ‘brazil nut’ genoemd. Deze noten groeien aan bomen in het amazonegebied en zijn enorm rijk aan selenium. In 100 gram paranoten zit ongeveer 1917 µg selenium. Dit staat gelijk aan 3500 keer de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH). Wel opletten, teveel selenium is ook niet goed, met 1-2 paranoten per dag blijf je zeker onder de aanbevolen grens!
De paranoot
De ideale balans
Een tekort aan selenium komt over het algemeen niet vaak voor in Europa mits men zich aan een voldoende gevarieerd voedingspatroon houdt, in tegenstelling tot ontwikkelingslanden waar duidelijke relaties kunnen vastgesteld worden tussen seleentekort in het menselijk lichaam en seleendeficiëntie in de bodem. Als er zich dan toch tekorten in onze streken voordoen, is dit voornamelijk bij personen met darmaandoeningen waardoor de opname van selenium in de dunne darm belemmerd wordt. Voorbeelden hiervan zijn de ziekte van Crohn of coeliakie. Het toedienen van Se-supplementen kan hier oplossing bieden. Een uitgesproken tekort is ook beschreven bij patiënten die parenteraal gevoed worden waarbij dit leidt tot spierverzwakking en hartspierziekten. Dit laatste probleem kan opgelost worden door toediening van mengsels van spoorelementen aan de parenterale voeding.
De bekendste aandoening die gelinkt is aan een seleniumdeficiëntie is de ziekte van Keshan, een afwijking van de hartspier met symptomen zoals een verhoogde hartslag, vergroot hart en die kan leiden tot een hartstilstand. Deze ziekte komt voornamelijk voor in China, waar de bodem erg arm is aan selenium. Een andere ziekte die kan optreden bij ernstig seleniumtekort is de Kashin-Beck ziekte (KBD). Dit is een chronische ziekte die het kraakbeen vernietigt en vervorming van gewrichten veroorzaakt met een verkorting van sommige ledematen tot gevolg. Beide toestanden treden pas op in aanwezigheid van co-factoren uit de omgeving (virus, mycotoxines of een te geringe aanbreng van jodium).
Volgende aanbevelingen maakt EFSA met betrekking tot een adequate inname van selenium. De Hoge Gezondheidsraad sluit zich hierbij aan:
|
Leeftijd |
Geslacht |
Se, microgram/dag |
|---|---|---|
|
7-12 maand |
M/V |
15 |
|
1-3 jaar |
M/V |
15 |
|
4-6 jaar |
M/V |
20 |
|
7-10 jaar |
M/V |
30 |
|
11-14 jaar |
M/V |
50 |
|
15-17 jaar |
M/V |
65 |
|
Volwassen (> 18 jaar) |
M/V |
70 |
|
Zwangerschap |
V |
70 |
|
Borstvoeding |
V |
85 |
Wanneer de dagelijkse inname van selenium bij volwassenen lager is dan 20-30 µg kunnen tekenen van een tekort optreden.
Het andere extreme geval, een selenium-overdosis (selenose), kan ook tot ongewenste effecten leiden. Het is vrijwel onmogelijk om via onze voeding teveel seleen binnen te krijgen. Door het overmatig gebruik van supplementen kan dit verschijnsel echter wel optreden. Een overdosis aan seleen is te herkennen aan volgende verschijnselen:
- Verlies van haar, nagels en tanden
- Huidbeschadigingen
- Aandoeningen van het zenuwstelsel
De Hoge Gezondheidsraad stelt daarom een maximaal toelaatbare inname van 200 μg/dag voor.
Volgens de Hoge Gezondheidsraad is er dan ook geen duidelijk nut en zelfs een risico voor de gezondheid verbonden aan het toedienen van selenium via supplementen aan personen wiens seleniumstatus voldoende hoog is.
Gezondsheidclaims
Volgende gezondheidsclaims rond selenium werden officieel goedgekeurd door EFSA:
|
Functie selenium |
EFSA-Gezondheidsclaims |
|---|---|
|
Schildklier (ID 410, 1292) |
|
|
Antioxidant (ID 410, 1292) |
|
|
Weerstand (ID 1750) |
|
|
Haar & nagels (ID 281) |
|
|
Vruchtbaarheid (ID 396) |
|
Bronnen
- EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA); Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to selenium and maintenance of normal hair (ID 281), maintenance of normal nails (ID 281), protection against heavy metals (ID 383), maintenance of normal joints (ID 409), maintenance of normal thyroid function (ID 410, 1292), protection of DNA, proteins and lipids from oxidative damage (ID 1292), and maintenance of the normal function of the immune system (ID 1750) pursuant to Article 13(1) of Regulation (EC) No 1924/2006. EFSA Journal 2010;8(10):1727. [18 pp.]. doi:10.2903/j.efsa.2010.1727
- EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA); Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to selenium and protection of DNA, proteins and lipids from oxidative damage (ID 277, 283, 286, 1289, 1290, 1291, 1293, 1751), function of the immune system (ID 278), thyroid function (ID 279, 282, 286, 1289, 1290, 1291, 1293), function of the heart and blood vessels (ID 280), prostate function (ID 284), cognitive function (ID 285) and spermatogenesis (ID 396) pursuant to Article 13(1) of Regulation (EC) No 1924/2006 on request from the European Commission. EFSA Journal2009;7(9):1220. [24 pp.]. doi:10.2903/j.efsa.2009.1220
- Majorie Former, G.A.E.G. van Asseldonk, Jacqueline Drenth, J.J. van Duinen. Informatorium voor Voeding en Diëtetiek: Supplement Voedings- en Dieetleer (april 2014)
- Hoge Gezondheidsraad – Voedingsaanbevelingen voor België – Herziening 2015-2016, Partim I: Vitaminen en sporenelementen (Juni 2015) http://www.health.belgium.be/internet2Prd/groups/public/@public/@shc/documents/ie2divers/19103608.pdf
- Hoge Gezondheidsraad – Voedingsaanbevelingen voor België – 2016 (September 2016) http://www.health.belgium.be/sites/default/files/uploads/fields/fpshealth_theme_file/hgr_9285_avis_voedingsaanbev.pdf
- Victor R. Preedy. (2015). Selenium: Chemistry, Analysis, Function and Effects. Royal Society of Chemistry: 642p.
