Ik? Beloningsgevoelig? Nee toch!?

Gepubliceerd op 24 juli 2017

Hoe beloningsgevoelig bent u als het op eten aan komt? En wat betekent dat eigenlijk, ‘beloningsgevoelig’ zijn? Het afgelopen project REWARD onderzocht dit interessante fenomeen en de impact ervan op voedingskeuzes bij kinderen. Enkele inzichten uit het project voor u toegelicht!

Waarom een dessertje er toch nog altijd bij kan...

Iedereen kent het tafereel: u krijgt amper de laatste happen van uw hoofdgerecht nog door uw keel, maar wanneer de ober na het afruimen van uw tafel terugkomt met de vraag ‘wenst u nog een dessert?’, het onvermijdelijke antwoord als volgt luidt: ‘goh ja, breng de kaart nog maar eens’. Maar hoe kunnen we dit fenomeen verklaren? Ons beloningssysteem ligt hier mede aan de oorzaak van en vormde onderwerp van een vier jaar durend project: ‘Reward’ (Rewarding Healty Food Choices) genaamd. Een multidisciplinaire groep onderzoekers uit verschillende takken van de wetenschap aan de UGent en KU Leuven (psychologie, maatschappelijke gezondheidskunde, bio-ingenieurs- en communicatiewetenschappen) startte in 2012 met dit project dat de rol van beloning en beloningsgevoeligheid bij het eetgedrag van kinderen en jongeren onderzocht.

Ons beloningssysteem is doorheen de evolutie van de mensheid ontwikkeld om onze overlevingskansen te vergroten. Stimuli zoals sociale relaties en ook voeding die noodzakelijk zijn voor overleving en reproductie activeren dit systeem. De activatie gaat gepaard met een genotsreactie, die zowel bewust als onbewust kan plaatsvinden. Deze reactie bekrachtigt het gedrag dat nodig was om het genot te kunnen ervaren. Daarnaast zorgt het ook voor het aanleren van associaties. Er wordt met andere woorden geleerd welke signalen in de omgeving vooraf gingen aan het krijgen van de beloning. Daarbij wordt ook zoiets als ‘beloningsmotivatie’ gegenereerd. Die motivatie spoort een persoon ertoe aan actie te ondernemen met het doel een beloning te verkrijgen. Via die drie mechanismen (genot, leren en beloningsmotivatie) bewerkstelligt ons beloningssysteem de overleving en reproductie.

Terug naar uw dessert. Hoewel men geen honger meer heeft, kan ons beloningssysteem toch nog worden geactiveerd door signalen waarvan men geleerd heeft dat ze aan belonende voedingsmiddelen voorafgaan. Ons verzadigingsgevoel heeft deze motivatie dus niet verminderd. Maar wat houden deze belonende voedingsmiddelen dan juist in? Dit verschilt sterk van persoon tot persoon, maar er zijn wel enkele algemene trends waarneembaar. Energierijke levensmiddelen triggeren ons beloningssysteem sterker dan energiearme producten en er bestaat een aangeboren voorkeur voor zoute en zoete smaken. Vet-, suiker- en/ of zoutrijke voedingsmiddelen kunnen het beloningssysteem sterk activeren. Dit verklaart mede waarom u toch nog een dessertje binnen gesmuld krijgt op restaurant!

Beloningsgevoeligheid bij kinderen en jongeren- resultaat uit het reward project

Beloningsgevoeligheid kan gedefinieerd worden als de neiging om gemotiveerd toenaderingsgedrag te vertonen in de nabijheid van belonende stimuli. Of eenvoudiger verwoord: Beloningsgevoeligheid is een persoonlijkheidskenmerk dat bepaalt hoeveel plezier we beleven als we in contact komen met belonende stimuli, zoals voeding bijvoorbeeld. Beloningsgevoelige personen willen vaak meer moeite doen om een beloning effectief te verkrijgen en hebben er meer zin in dan mensen die minder beloningsgevoelig zijn.

Beloningsgevoeligheid verschilt niet alleen van persoon tot persoon, maar verandert bovendien ook gedurende onze ontwikkeling en neemt toe vanaf onze kindertijd tot op volwassen leeftijd. Typisch is een piek waarneembaar tijdens de adolescentie. Kinderen en jongeren met een hoge beloningsgevoeligheid zijn extra kwetsbaar voor de vele verlokkingen waaraan zij blootgesteld worden. Het Reward-project toonde bovendien aan dat een hogere beloningsgevoeligheid geassocieerd is met een hogere inname van ongezonde snacks bij jongeren. Ook uit andere studies blijkt dat personen met een hoge beloningsgevoeligheid sneller de neiging hebben om zich te overeten en een groter risico op overgewicht en obesitas vertonen.

In onze huidige samenleving is er een groot aanbod verkrijgbaar aan vet- en suikerrijke producten die een niet te onderschatten invloed uitoefenen op onze beloningscentra in de hersenen. Ook al heeft men geen honger, toch kunnen ze ons tot consumptie aanzetten. Om kinderen met een hoge beloningsgevoeligheid te beschermen tegen deze verleidingen en te helpen bij het maken van bewuste en evenwichtige voedingskeuzes, is het belangrijk om het aantal van deze stimuli in de directe omgeving te beperken. Het Reward project raadt ouders van beloningsgevoelige kinderen dan ook aan om simpelweg minder onevenwichtige voedingsmiddelen in huis te halen. De kinderen worden op die manier minder getriggerd en zullen er ook automatisch minder om vragen. Het volledig verbieden van deze ‘guilty pleasures’ werkt volgens wetenschappelijke studies dan weer averechts. Een goede tip is aldus om de beschikbaarheid van suiker- en vetrijk voedsel te verminderen in combinatie met een verhoging van de beschikbaarheid aan groenten, fruit,….

Hoe moeten we het dan aanpakken?

De inzichten die uit het Reward project voortkwamen, kunnen gebruikt worden bij de ontwikkeling van nieuwe campagnes ter bevordering van evenwichtige eetgewoonten. Ze verklaren ook waarom algemene campagnes, ondanks het gebruik van evidence-based technieken, niet op iedereen een effect hebben en niet voor iedereen op dezelfde manier kunnen werken. Het project leert ons bovendien dat kinderen en jongeren met een hoge beloningsgevoeligheid een andere aanpak vereisen dan kinderen en jongeren met een lage beloningsgevoeligheid. Deze laatste groep kan vaak beter bereikt worden bij een aanmoediging dan bij een beloning. Dit is interessant voor opstellen van toekomstige campagnes en interventies, waar indien succesvol gewenst, men ook rekening moet houden met deze individuele persoonlijkheidsverschillen tussen kinderen of jongeren die men een evenwichtig voedingspatroon wil aanleren.