Wat sci-fi ons kan leren over de toekomst (part 2)

Beter voorbereid zijn op pandemieën, andere rampscenario’s of exploreren van nieuwe opportuniteiten? In deel 2 van deze reeks kijken we welke toekomstbeelden rampenfilms ons voorschotelen, en welke oplossingen en nieuwe voedingsconcepten de wereld van science fiction aan ons voorstellen.

In het eerste deel had ik het over het concept van het ‘science fiction thinking’, de uitgebreide versie van design thinking als het ware. In dit tweede deel vinden jullie alvast veel voorbeelden van toekomstbeelden die soms op griezelig accurate manier worden of werden voorgesteld in science fiction films en literatuur. Maar zelfs de minder accurate toekomstbeelden kunnen ons wel op ideeën brengen voor nieuwe voedingsconcepten, of hoe we anders met voeding kunnen omgaan.

Twee thema’s zie je steevast terugkomen als je kijkt hoe voeding in de toekomst voorgesteld wordt in science fiction boeken, films of series. Een eerste zijn de scenario’s waarin de voedselproductie in het gedrang komt, of waarbij om andere redenen, zoals bevolkingsexplosie, de vraag naar voedsel het aanbod ruim overstijgt. Dit resulteert dan in een tekort aan verse groenten en fruit, vlees enz… waardoor deze als extreem luxe item worden beschouwd. Een tweede is het ‘convenience’ element, manieren om de tijd die we besteden aan eten en het bereiden van de maaltijden te verkorten. En ook al zijn de invullingen hiervan soms wat extreem, zo ver gegrepen zijn de ideeën niet altijd.

Rampenfilms en postapocalyptische werelden

OK, er zijn veel slechte, bij de haren getrokken rampenfilms. Maar de betere filmmakers hebben hun huiswerk gedaan, en zijn vaak bij experts ten rade gegaan over de effecten van specifieke rampen.

Laten we, gezien de actualiteit, beginnen bij de pandemieën. Het sensatiegehalte in ‘Contagion’ (Steven Soderbergh, 2011) is uiteraard wat hoger dan het echte leven, maar toch, er zitten veel waarheden in die verdacht veel gelijken op de situatie die we momenteel doormaken. Eerder al, in 1995 deed ‘Outbreak’ iets gelijkaardig met een meer ebola-type virus. De weinig bekende reeks ‘Survivors’ (Terry Nation, 3 seizoenen, 1975-1977) schetst dan weer een beeld van een maatschappij, getroffen door een ziekte die 99,98% van de wereldbevolking heeft uitgeroeid. Toegegeven, het is wat langdradig, maar de scenario’s die zich afspelen zijn bijzonder plausibel, en de reeks staat stil bij heel wat aspecten van een post-apocalyptische wereld waar de meesten niet aan denken.

Contagion
Survivors

In Survivors worden elk seizoen verschillende fasen ‘na de ziekte’ getoond.

Fictie waarbij de effecten van klimaatverandering in beeld gebracht worden zijn best schaars. Documentaires te over, de bekendste daaronder allicht Al Gore’s ‘An inconvenient truth’ (Davis Guggenheim, 2006). Maar documentaires zijn al snel belerend, en krijgen direct kritiek wanneer hier en daar wat overdreven is. Entertainment media hebben daar geen last van, en kunnen er los over gaan.  Zo ook de vrij bekende film ‘The day after tomorrow’ (Roland Emmerich, 2004) waar de ene ramp de andere in sneltempo opvolgt. Overdreven als het is, de waarde zit ‘m in de kern van waarheid die er wel in zit (dat klimaatverandering een domino-effect heeft en dat het wel eens zeer onverwachte effecten kan hebben), en hoe concreet dat is vertaald naar het effect op de mens en de maatschappij.

Wat wel vaak terugkomt is het beeld van een postapocalytische wereld, die hetzij door klimaatverandering, een natuurramp, oorlog of overpopulatie in erbarmelijke staat is achtergelaten. De stripreeks ‘Mermaid project’ (Stripreeks door Leo & Corine Jamar, 2012-nu) bijvoorbeeld, geeft het beeld van een wereld waar de wereldmachten helemaal gewijzigd zijn door de ravage die het klimaat in bepaalde werelddelen heeft aangericht.

Een veel terugkomend element in deze postapocalyptische werelden zijn wel de voedseltekorten, die ontstaan door een gebrek aan vruchtbare grond, verschroeiend klimaat of overpopulatie. Maar al te vaak zie je dat vanzelfsprekende zaken zoals fruit of vlees in deze toekomstbeelden een luxe is die enkel een paar gelukkigen zich kunnen permitteren. Zo ook in de film ‘Soylent Green’ (Richard Fleischer, 1973), waar het beste voedsel een vrij schokkende oorsprong blijkt te hebben. Een vergelijkbare techniek wordt gehanteerd in de film ‘Delicatessen’ (Marc Caro & Jean-Pierre Jeunet, 1991), waar een slager een vrij onethische manier hanteert om aan vlees te geraken. Ook in de populaire ‘Hunger Games’ trilogie (Suzanne Collins, 2008-2010) is de voedselvoorraad beperkt, en wordt deze volledig beheerd door ‘the happy few’, terwijl de rest van de bevolking afhankelijk is van een dodelijke strijd tussen enkele dappere zielen om aan voedsel te geraken. Dit zijn weliswaar extreme voorstellingen, maar in tijden van nood zijn mensen tot extreme zaken bereid om te overleven, en tonen we niet altijd onze beste kant.

Examples disaster

Het omgekeerde doet ‘Wall-E’, die dan weer de gevolgen van overconsumptie in beeld brengt. De mensheid is herleid tot een boeltje luie, dikke wezentjes, die alleen nog maar in een trainingspak passen.

Gaan we naar een toekomst waarin enkel de ‘happy few’ zich de luxe van verse voeding kunnen permitteren, en de rest afhankelijk is van minderwaardig voedsel, dat buiten calorieën niet veel te bieden heeft? Een scenario om te mijden, zou ik zo zeggen…

Om met een meer positieve noot te eindigen: In de boeken van Isaac Asimov uit de ‘Robot’ serie (1950-1985) wordt een toekomst voorgesteld waar grote kweekvaten met gist en bacteriën de mensheid voeden. En daar blijkt weer dat de creativiteit van science fiction schrijvers niet altijd zo vergezocht is als op het eerste zicht lijkt, want ook dit is een weg die meer en meer in de praktijk wordt gezet – ook in onze Flanders’ FOOD projecten! En dat brengt ons naadloos bij de nieuwe voedingsconcepten…

Nieuwe voedingsconcepten: Lab-grown food

Jazeker, het concept van de ‘cellulaire landbouw’, ofte primaire productie waarbij we cellen kweken in plaats van hele organismen (planten, dieren), deed al meermaals zijn intrede in de sci-fi wereld.

Naast de vaten gist die Asimov besprak, werd ook het concept van in vitro vlees regelmatig aangehaald in de wereld van science fiction. Meer dan 100 jaar geleden zelfs al! In het boek ‘Two Planets’ (Kurd Lasswitz, 1897) wordt synthetisch voedsel op aarde geïntroduceerd door marsmannetjes, en het labovlees is er zo eentje van.

Synthetic Food

Ook in de klassieker uit 1952, ‘The Space Merchants’, spraken Frederik Pohl en Cyril M. Kornbluth over in vitro vlees als een oneindig groeiende blob vlees, die dan verwerkt wordt tot het zogenaamde ‘chicken little’. Synthetische kip komt ook aan bod in David Lynck’s filmklassieker ‘Eraserhead’ (1977).

Ook op Star Trek’s Starship Enterprise (Gene Rodenberry, 1966-1988) werd de bemanning gevoed met in vitro vlees, hoewel in latere seizoenen gebruik wordt gemaakt van replicators om de bemanning van voedsel te voorzien. En dat brengt ons bij space food: 3D geprint, shakes, pilletjes, blokjes enzovoort…

Foto van BBC.com

Nieuwe voedingsconcepten: Fast & convenient

De replicator uit Star Trek is in essentie een soort hypergeavanceerde 3D printer die zowel voeding als non-food items kan printen. In de serie blijkt dat de replicator een update uit de 24ste eeuw is van de reeds eerder beschikbare food synthesizer (uit de 23ste eeuw), die blokjes in verschillende kleuren als voeding printte.  

Replicator

Voorstelling van de Star Trek replicator. By Shisma - Own work, CC BY-SA 3.0

De klassieker ‘Back to the future II’ (Robert Zemeckis, 1989) toont ons een iets ander concept, zijnde ‘hydrateerbaar voedsel’. Een miniatuurpizza wordt in een toestel geschoven en op enkele seconden tijd schuift er een heerlijk uitziende pizza uit. Het zou alleszins logistiek gezien interessant zijn…

Rehydrator.jpg

De gekleurde blokjes zoals in de vroege Star Trek en de rode, gele en groene wafeltjes uit Soylent Green zijn ook maar een paar van de vele voorbeelden van het gecompacteerde voedsel onder de vorm van shakes, pilletjes, of blokjes die we vaak zien terugkeren in de Science fiction.

De drijfveer is trouwens niet alleen het gebrek aan beschikbaarheid van echt eten, maar ook het wegnemen van alle rompslomp van koken. Er zit dus ook een feministische kantje aan. In de cartoon serie ‘The Jetsons’ waren de pilletjes voorzien van dezelfde (smaak)sensatie als echt eten, inclusief mogelijkheid tot indigestie.

Snapshots van de rehydrateerbare pizza uit de film ‘Back to the future II’

In de meeste voorstellingen echter worden de pilletjes en blokjes niet gegeten omwille van de smaak, maar louter als bron van voedsel, met weinig smaak of textuur. Zo voeden de guerillera uit Philip Francis Nowlans’ ‘Armageddon 2419 AD’ (1929) zich met iets dat ‘concentro’ heet, gemaakt uit houtschors, en in John Brunners’ ‘The sheep look up’ (1972) wordt Nutripon gegeten, blokjes die wel wat weg hebben van tofu, gemaakt van hydroponisch geteelde cassava.

Echt een maaltijd vervangen zal een pilletje allicht nooit doen, maar het is wel een feit dat veel mensen beroep doen op voedingssupplementen om mogelijke tekorten op te vangen.

Feit is ook dat er intussen ook mixen op de markt zijn die beweren, nutritioneel gezien, dat ze een volledig voedingspatroon kunnen vervangen. Het Amerikaanse ‘Soylent’ is er zo eentje, de naam verwijst naar soja (soy) en linzen (lentil), maar is allicht gewoon een dikke knipoog naar de hierboven besproken film uit 1973.

Soylent.

Soylent: in de film versus in werkelijkheid!

 

Ik zou nog verder kunnen gaan met alle vreemde concepten die aan het brein van allerlei fantasten is ontsproten, van zymoveal en protovegs tot appears (een kruising tussen een appel en een peer), plankton chowder en coffiest. Maar dat is er misschien wat over…

Jullie hebben intussen al wat stof tot nadenken gekregen, en laat ook niet na om wat van de links te checken voor meer info  - of een avondje entertainment ;).

Maar er zijn nog erg veel interessante opportuniteiten te ontdekken in andere types science fiction. In deel 3 kijken we verder naar voedselproductie in de ruimte, en de mogelijkheden en gevaren van nieuwe technologieën zoals artificiële intelligentie en robotisatie.

Bronnen en meer info