Een netwerk van living labs, de katalysator voor innovatie in de Europese voedingsindustrie

Pilot plants, de innovatiemotor van de voedingsindustrie

Om van een idee tot een concreet concept en uiteindelijk tot industriële productie te komen, doorloopt een bedrijf verschillende ontwikkelingsfases. Een pilot plant is een testinfrastructuur die in deze fases ondersteuning biedt om innovaties stap voor stap op te schalen. Pilot plants bieden een veilige omgeving voor ondernemers om nieuwe ideeën te testen en te laten valideren. Vertrouwen is daarbij een sleutelelement. Elke pilot plant heeft zijn eigen specialisatie en unieke kennis. Sommige hebben als hoofdthema bijvoorbeeld voeding terwijl anderen focussen op digitalisatie of technologie. Daarom kan één pilot plant niet elke vraag van een kmo beantwoorden. In deze context is samenwerking tussen pilot plants een belangrijk voordeel voor piloten en bedrijven.

Door pilot plants met elkaar te verbinden, ontstaat een sterk netwerk. Ondernemers krijgen zo toegang tot meer expertise en een grotere verscheidenheid aan moderne infrastructuur. Dit geeft meer kansen om te experimenteren, innoveren en groeien.

Vlaanderen beschikt over  verschillende  testfaciliteiten. Vier test- en pilootcentra in Vlaanderen, ondersteund door Flanders’ FOOD, hebben zich gebundeld in het Flanders’ FOOD Pilots Network. Het artikel van 23 juni, “Onze pilootinfrastructuur als lanceerplatform voor nieuwe producten, processen én bedrijven”, zet dit netwerk in de kijker. Het is een waardevol pluspunt voor de Vlaamse voedingsindustrie.

De evolutie van pilot plant naar living lab

Steeds meer ontgroeit een pilot plant zijn afgesloten omgeving. Het is niet alleen meer de plek waar experimenten met nieuwe methoden plaatsvinden of oplossingen worden gezocht voor complexe problemen. Vandaag groeien testfaciliteiten steeds meer uit tot experimentele omgevingen waar alle betrokkenen mee ontwikkelen aan de innovaties van morgen. Een pilot plant waarin alle actoren voor innovatie betrokken worden, noemen we een living lab. 

Een living lab is een dynamische, innovatie gedreven organisatie, waar consumenten, bedrijven, onderzoeksinstellingen en beleidsmakers samenwerken om nieuwe ideeën, producten of diensten te ontwikkelen en te testen.   

Living labs worden, net zoals pilot plants, geïdentificeerd als veilige omgevingen waar sectoroverschrijdende samenwerking kan gedijen, wat de ontwikkeling van praktische, innovatieve oplossingen bevordert.

De agrovoedingssector staat voor grote uitdagingen, zoals voedselzekerheid en klimaatverandering, groeiende verwachtingen van consumenten en kleine winstmarges. Het zijn uitdagingen die verder reiken dan de voedingssector en daarom een uitgelezen kans bieden voor living labs om voedingsbedrijven hierbij te ondersteunen.

De diensten van een living lab

De diensten die ze aanbieden en waar bedrijven beroep op kunnen doen, vallen onder twee categorieën: “test voor investering” en "vaardigheden en opleidingen”. 

Onder “test voor investering” verstaan we:

• Contractonderzoek zoals specifieke R&D, conceptontwikkeling, proof of concept
• Test- en validatiediensten zoals certificering, productdemonstratie en -kwalificatie
• Strategisch Onderzoek, Ontwikkeling en Innovatie zoals pre-competitief onderzoek
• Aanbieden van technologische infrastructuur zoals het verhuren van apparatuur, infrastructuur of voordelige commerciële productie.
• Technische ondersteuning bij opschaling zoals conceptvalidatie, prototyping, kleinschalige serieproductie

Uit een bevraging binnen het Sixfold-project blijkt dat vooral  “Contractonderzoek” en “Test en validatiediensten” het meest gegeerd zijn bij bedrijven. 

Onder “vaardigheden en opleidingen” verstaan we:

• Cursussen en workshops voor vaardigheidsontwikkeling
• Aanbieden van technologische infrastructuur voor educatieve doeleinden

De rol van living labs voor Industrie 4.0

De implementatie van Industrie 4.0 in de voedingsindustrie vereist een nauwe samenwerking tussen verschillende partners zoals voedselverwerkende bedrijven, onderzoekers, technologieleveranciers, ontwikkelaars van digitale oplossingen en beleidsmakers. Een living lab is dan ook de meest uitgelezen plaats om te innoveren in het kader van Industrie 4.0. Het is een veilige ruimte om nieuwe technologieën uit te proberen en nieuwe, onconventionele oplossingen te verkennen.

Living labs zijn sterk regionaal verankerd. Sommige thema’s zoals de implementatie van Industrie 4.0 in de voedingsindustrie zijn niet regionaal gebonden maar universeel. Het is een uitgelezen thema om als living labs een netwerk te vormen.

SS4AF,  het netwerk van living labs voor Industrie 4.0 in de voedingsindustrie 

Een netwerk van living labs is een geweldige manier om kennis te delen en bestaande barrières samen te overwinnen. Door deze living labs met elkaar te verbinden, wordt expertise in voedselproductie gecombineerd met technologische kennis. Dit vergemakkelijkt de uitwisseling van kennis en probleemoplossende expertise voor uitdagingen van kmo's in heel Europa. Zeker een netwerk van living labs dat krachten bundelt rond Industrie 4.0 zorgt door kennis en expertise uitwisseling voor meer slagkracht en een snellere implementatie.  

Het partnerschap Smart Solutions 4 Agri-Food (SS4AF) is een netwerk van clusterorganisaties, zoals Flanders’ FOOD. Via deze clusters worden living labs uit 40 Europese regio’s in 9 landen met elkaar verbonden rond het thema ‘versnelde implementatie van Industrie 4.0’. 

De fundamentele missie van het netwerk van living labs binnen het SS4AF-partnerschap is om de adoptie van innovatieve technologische oplossingen voor kmo's in de agrovoedingssector te stimuleren. 

Voor voedingsbedrijven biedt een netwerk van living labs een grote meerwaarde bij technologische innovaties in de agrovoedingssector. Door deel te nemen aan het SS4AF-netwerk krijgen ze toegang tot een grote gemeenschap die expertise, competenties, oplossingen en een netwerk van living labs biedt. 

Operationeel handboek van het living labs-netwerk, de houvast voor de toekomst

Om het netwerk van regionaal verankerde living labs binnen SS4AF duurzaam te maken en de betrokkenheid van relevante partners te garanderen, is er een operationeel handboek van het netwerk van living labs opgesteld. Dit handboek bevat de visie, missie en strategie van het netwerk van living labs binnen het SS4AF-partnerschap.

Naast de bovengenoemde diensten die door living labs worden aangeboden, zijn er drie aanvullende diensten die geleverd kunnen worden binnen het SS4AF-partnerschap. Deze zijn cruciaal voor de versnelling van innovaties in verband met Industrie 4.0.  Het gaat over kennisuitwisseling rond technologie en sensoren, netwerk mogelijkheden die ertoe leiden om projecten samen op te stellen en ondersteuning bij investeringen en projecten. 

• Gedeelde kennisbasis: Het SS4AF-partnerschap beschikt over een grote, gedeelde kennisbasis op zowel expertise als financiële mogelijkheden die de ecosysteemdiensten ondersteunen. Deze evoluerende kennisbasis wordt opgebouwd in een Toolbox die de clusterorganisaties ter beschikking kunnen stellen voor bedrijven.
• Innovatie-ecosysteem en netwerken: Geen enkel bedrijf kan alleen innoveren. Het helpt bedrijven als ze in contact worden gebracht met andere bedrijven in hun waardeketen, met innovators of vroege gebruikers die oplossingen willen testen. Evenementen kunnen kennisuitwisseling en netwerken ondersteunen.
• Ondersteuning bij het vinden van de juiste financiële steunmaatregelen voor innovatie en schaalvergrotingsinspanningen van kmo’s. Deze categorie diensten omvat bijvoorbeeld:
  • Een overzicht van financieringsmogelijkheden om ervoor te zorgen dat kmo's duidelijk inzicht hebben in beschikbare financieringsmechanismen.
  • Identificatie van relevante subsidies, innovatievouchers en R&D-belastingvoordelen voor kmo’s in samenwerking met lokale en nationale overheden.
  • Kmo's helpen navigeren door Europese financieringsprogramma's

Sixfold een katalysator voor het netwerk van living labs

6 partners van SS4AF hebben Europese steun gekregen om in het Sixfold-project een netwerk van living labs voor de implementatie van deep tech in de voedingsindustrie verder uit te bouwen. Het doel van Sixfold is om de twin-transitie (digitaal & groen) in de voedingsindustrie in Europa te bevorderen en stimuleren.  Door het zichtbaar maken van de implementatie uitdagingen van ‘deep tech’ zoals AI, machine learning, robots en co-bots en het zoeken naar oplossingen via co-creatie en design thinking-methodes zal de implementatie van deep tech versnellen. Dit doet het Sixfold project door een robuust en regionaal verankerd netwerk van living labs uit te bouwen.

Momenteel wordt een lijst van living labs in de Sixfold regio’s opgemaakt. Daarin komen de kerncompetenties, test-infrastructuren, belangrijke projecten en onderscheidende capaciteiten per living lab aan bod. Door de beschikbare expertise te benadrukken, kunnen potentiële partners, bedrijven, onderzoeksinstellingen en overheidsinstanties bepalen hoe samenwerking wederzijdse voordelen kan opleveren. Hiermee krijgen de Vlaamse pilot plants ook meer kennis en kunnen de Vlaamse bedrijven beter geholpen worden.

Bijkomend aan deze overzichtslijst worden er bezoeken, workshops en open demonstratiedagen georganiseerd door het Sixfold-project. Deze vinden plaats tijdens de zogenoemde study visits en stellen belanghebbenden in staat om de werking van een living lab te observeren en direct te overleggen over een toekomstige samenwerking. Tijdens deze bezoeken en workshops wordt een methode van co-creatie gebruikt. Deze methode bevordert het vertrouwen en stimuleert projectideeën om een robuust netwerk van living labs verder uit te bouwen.

Twee study visits hebben reeds plaatsgevonden. Tijdens deze tweedaagse workshops komen clusters, bedrijven, living labs en onderzoeksinstellingen van heel Europa samen om te bespreken hoe living labs een sleutelrol kunnen spelen in toekomstige voedingssystemen.

De eerste study visit vond in mei plaats in Kortrijk en focuste op datagedreven innovatie in de agrovoedingssector. De eerste dag omvatte bezoeken aan VEG-i-TEC en Sirris, en een workshop rond de uitdagingen van datamanagement in voedingsbedrijven. De tweede dag bezochten we Flanders Make en stond in het teken van het verder uitwerken van concepten naar concrete oplossingen zoals digiscans, inspiratietrajecten en het betrekken van studenten en experts om meer waarde te halen uit sensordata.

De tweede study visit vond in juni plaats in Seinäjoki  (Finland) met als thema de uitdagingen van precisiefermentatie rond regelgeving en maatschappelijke acceptatie. Tijdens deze twee dagen kwamen er praktische extrusie- en sproeidroog-testen aan bod evenals workshops waarin mogelijke oplossingen werden besproken. 

De energie en betrokkenheid van alle deelnemers maakten deze twee study visits bijzonder waardevol.