Op 5 december is het jaarlijks Wereldbodemdag. Dat de Verenigde Naties hieraan een internationale dag wijden, wijst op het belang van een gezonde bodem voor een duurzame voedselproductie. Meer dan reden genoeg om ook bij Flanders’ FOOD deze dag in de kijker te zetten.
Wat is regeneratieve landbouw? En is er een verschil met biologische landbouw?
De laatste jaren wordt er veel gesproken over regeneratieve of herstellende landbouw. Maar wat is dit eigenlijk? Bij regeneratieve landbouw wil je je bodem herstellen in plaats van uit te putten. Dit is voordelig voor de bodemgezondheid en de biodiversiteit in de bodem, de opslag van koolstof uit de atmosfeer in de bodem en voor een betere waterhuishouding. Hierdoor zal de bodem veerkrachtiger zijn tegen klimaatschommelingen en verbetert de bodem als ecosysteem.
Biologische landbouw is een bepaalde vorm van herstellende landbouw en werkt met een strikt wetgevend kader en een lastenboek om je product als bio te verkopen. Herstellende landbouw heeft geen lastenboek en geen certificering. Maar dit heeft als nadeel dat dit de weg opent voor verschillende interpretaties.
Bodemorganische stof
Onder het motto ‘Nooit meer honger’ werd na de Tweede Wereldoorlog de nadruk gelegd op een intensief landbouwsysteem met snelwerkende kunstmeststoffen, chemische gewasbeschermingsmiddelen en mechanisatie. Hierdoor kregen we productievere planten, maar jammer genoeg ook meer bodemdegradatie. Bodems in slechte conditie verliezen snel hun vruchtbare toplaag en het herstel gaat erg traag. De Verenigde Naties stellen zelfs dat het 1000 jaar kan duren om 2 tot 3 cm bodem te produceren. En tegen 2050 moet de landbouwproductie met nog 60% stijgen om aan de voedselvraag te voldoen. Daarom is de aandacht voor een gezonde bodem in ons aller belang.
Bodemorganische stof is een goede maat voor de bodemkwaliteit: koolstof maakt de bodem vruchtbaar, maakt de bodem beter bestand tegen erosie en zorgt voor een betere waterbuffering. En meer koolstof in de bodem betekent minder CO2 in de atmosfeer, een plus tegen de klimaatopwarming. Jammer genoeg bevatten ook onze Vlaamse bodems te weinig koolstof. Werk aan de winkel dus.
De bodem herstellen: hoe doe je dat?
Herstellende landbouw heeft aandacht voor het bodemleven als complex ecosysteem. Bodemleven zijn alle organismen in de grond, van bacteriën en schimmels tot regenwormen, insecten en mollen. In dit complexe voedselweb wordt organisch materiaal afgebroken tot voedingsstoffen voor planten. Ook de bodemstructuur zal verbeteren, hetgeen leidt tot gezondere gewassen en een betere waterhuishouding.
Variatie en diversiteit in het teeltplan is de sleutel voor herstellende landbouw en landbouwers hebben ook hier meer en meer aandacht voor. Zo spelen mengteelten, groenbedekkers en vlinderbloemigen een belangrijke rol in de teeltrotatie. Vlinderbloemigen zoals bonen, erwten, soja of klaver kunnen namelijk stikstof uit de lucht opnemen door symbiose met bacteriën in hun wortelknolletjes. Hierdoor is er minder stikstofbemesting nodig. Groenbedekkers zoals gele mosterd of grassen bedekken de bodem, vooral in de winter, en zorgen hierdoor voor extra koolstofopslag, minder erosie en opslag van stikstof zonder uitspoeling. Gebruik van organische input of een kwaliteitsvolle organische bemesting is nodig. Minimale of niet-kerende grondbewerking zorgt ook voor een beter bodemleven, hoewel ploegen soms wel noodzakelijk blijft. Opbouw van praktijkervaring is nodig om van herstellende landbouw een succes te maken. In Vlaanderen wordt deze praktijkervaring opgebouwd bij het Living Lab Plant & Bodem van ILVO en in de proefcentra voor landbouw, verspreid over Vlaanderen.
Rol van de industrie in de voedselketen
Aandacht voor duurzaamheid is tegenwoordig vanzelfsprekend en dus voor alle stakeholders in de voedselketen van belang. Ook de industrie komt meer en meer tot inzicht dat de aanlevering van grondstoffen als granen, suikerbieten, aardappelen en groenten voor de verwerking alleen maar mogelijk zal blijven op langere termijn als er voldoende aandacht is voor een gezonde bodem. Door hun belangrijke rol in de voedselketen kunnen de voedingsbedrijven de toepassing van de principes van herstellende landbouw helpen versnellen bij de landbouwers.
Binnen het programma ‘Resilient and Sustainable Agrifood Systems’ van Flanders’ FOOD is er aandacht voor de duurzame teelt van aardappel, granen en groenten, steeds in relatie tot de verwerking van deze grondstoffen tot voedingsproducten. En een duurzame teelt van grondstoffen begint met een gezonde bodem. Want de bodem is de grond van de zaak.
Bronnen
Relaes Joris, Jacobs Nele (2025). Het komt goed met ons eten. Hoe technologie en klimaat ons nieuwe voedselkansen bieden. Gent, Academia Press.
VILT Podcast: Waarom een gezonde bodem cruciaal wordt voor de voedselproductie van morgen
