Dieren eten: Taboes zijn er om doorbroken te worden?

Terwijl veel Belgen met veel smaak aan een stukje paardenvlees denken, is de gedachte voor de Britten en Amerikanen blijkbaar walgelijk. En nu cavia’s ingezet worden om honger in Afrika tegen te gaan, vinden sommige dierenvrienden dit barbaars. Waarom zijn er taboes bij het eten van bepaalde diersoorten en zijn ze wel gerechtvaardigd?

Waarom heeft het paardenvleesschandaal veel minder effect op de Belgische consument dan in het Verenigd Koninkrijk? Omdat de nuchtere Belgen, weliswaar met verontwaardiging ten opzichte van de frauduleuze praktijken en foute etikettering, het gewoonweg niet zo erg vinden dat er paard in hun lasagne verwerkt zat. Waaruit nog maar eens blijkt hoe sterk culturele verschillen de eetgewoonten kunnen beïnvloeden, en dus ook de diersoorten die we eten. Op welke diersoorten rusten taboes, in welke culturen, en waarom eigenlijk? (Nota: culturen die een vegetarisch dieet volgen worden hier uiteraard buiten beschouwing gelaten)

Waar komen de taboes vandaan?

Religieuze aspecten zijn vaak de reden waarom bepaalde diersoorten in een cultuur niet gegeten worden. Zowel de Thora als de Koran stellen strikte eisen aan voedingsmiddelen om  respectievelijk als Kosjer en Halal te kunnen doorgaan, ook onder andere aan de diersoorten die mogen gegeten worden. Zo kunnen de Joden enkel herkauwers eten met gespleten hoeven, en van de dieren die in het water leven mogen enkel diegene die schubben en vinnen hebben geconsumeerd worden. Islamieten eten geen varkens omdat deze als ‘onrein’ worden beschouwd, terwijl Hindu’s geen runderen eten uit respect voor de heilige koe.

Buiten deze formele regels die opgelegd worden door religie, zijn er ook culturele, en gewoonlijk emotioneel gestuurde redenen om het eten van bepaalde diersoorten te mijden. Bepaalde diersoorten worden beschouwd als gezelschapsdier (honden en katten bijvoorbeeld) waardoor zij niet in aanmerking komen voor consumptie. Ook diersoorten die algemeen als ‘intelligent’ en/of gelijkenissen vertonen met de mens, zoals dolfijnen en primaten, worden over het algemeen niet beschouwd als ‘voedsel’. Daarnaast zijn er ook dieren die enkel gegeten worden in tijden van hongersnood, en in betere tijden gemeden worden omwille van de associatie als ‘armemensenvoedsel’. Maar ook hygiënische redenen kunnen een rol spelen bij de afkeer ten opzichte van bepaalde diersoorten, zoals de reputatie van ratten als overdrager van ziekten. In dit laatste kan trouwens ook de oorsprong liggen van religieuze afkeringen van voedsel (zoals de aanwezigheid van wormen in varkens).

Tenslotte is er nog een oorzaak van taboes die in onze moderne wereld steeds belangrijker wordt, en dat is het duurzaamheidsaspect, de voedselvoorziening voor toekomstige generaties en het behoud van species. Voor bedreigde diersoorten lijkt het ethisch weinig verantwoord om deze te doden of te vangen voor consumptie. Bepaalde diersoorten zijn wettelijk beschermd en mogen niet, of in slechts zeer beperkte mate gedood worden, zoals  walvissen. Voor andere, veelal vissoorten zijn er vangstquota vastgelegd die het behoud van de visbestanden moeten verzekeren.  

Op welke diersoorten rusten vaak taboes?

Rund en schaap

Runderen zijn voor bepaalde religieuze groepen, onder andere de Hindus taboe vanwege de status van de koe als ‘heilig’. In India is de slacht van runderen zelfs bij wet verboden. Over het algemeen wordt  rund echter, net als schaap, aanvaard als voedsel.

Varken

Varkens zijn de meest geconsumeerde diersoort ter wereld, ondanks het feit dat zij niet zijn toegelaten in het dieet van enkele van de grootste religies, het Jodendom en de Islam, en enkele specifieke christelijke groeperingen. De oorspronkelijke redenen hiervoor zijn omstreden, maar zijn mogelijks het gevaar voor overdracht van wormen, of het feit dat het varken een omnivoor is en in competitie treedt met de mens voor de voedselvoorziening, waardoor de uiteindelijke consumptie van het vlees weinig efficiënt is.

Paard

Paard is in veel culturen omstreden als voedsel, zowel om religieuze redenen zoals bij de Joden en bepaalde Christelijke groeperingen, als om emotionele redenen zoals in de Angelsaksische landen, of de associatie met ‘armenvoedsel’ zoals in de Balkanlanden. In enkele staten in de VS is de consumptie van paardenvlees ook verboden. In veel Europese landen, onder ander ook hier in België wordt paard wel als een hoogwaardige vleessoort beschouwd.

Kameel en olifant

Beide diersoorten zijn strikt verboden voor consumptie in het Jodendom, maar worden wel gegeten in de landen waar deze soorten veel voorkomen. Voor Westerlingen worden deze dieren niet direct als voedsel beschouwd doordat zij niet in onze contreien voorkomen, met dat verschil dat olifanten richting bedreigde diersoort gaan, waardoor het ethisch niet verantwoord lijkt om ze op te eten, terwijl dit bij kamelen geen bezwaar vormt.

Konijn, cavia, eekhoorn, rat en muis

Terwijl konijnen in Europa zonder veel bezwaar worden verorberd, heerst hierover in Angelsaksische landen wel een licht taboe, voornamelijk omdat ze ook vaak als huisdier worden gehouden. Cavia’s vallen ook voor veel mensen in deze categorie, hoewel zij in bepaalde Zuid-Amerikaanse landen zoals Peru wel als basisvoedsel worden gegeten. Eekhoorns worden in bepaalde contreien beschouwd als ‘klein wild’, vergelijkbaar met konijnen dus, en worden daar dus ook met veel smaak opgegeten. Ratten en muizen schijnen over het algemeen weinig aantrekkelijk te zijn als vlees, doordat zij in het verleden, maar ook nu nog een belangrijke rol spelen in de overdracht van ziekten (onder andere de pest en leptospirose). Zij worden wel regelmatig gegeten in landelijke gebieden in Thailand, Vietnam en Afrika. In Westerse landen werden in tijden van oorlog en dus honger wel ratten en muizen gegeten. Muskusratten werden tot een aantal jaar geleden in België ook wel eens op het menu gezet onder de naam ‘waterkonijn’, maar dit is intussen bij wet verboden.

Kat en hond

Katten en honden worden weleens gegeten in China en Vietnam, maar ook in Europese en Zuid-Amerikaanse landen werden zij vroeger wel eens geserveerd, zij het gewoonlijk ofwel in tijden van crisis ofwel onder een andere naam (kat werd vroeger weleens verkocht als haas, of gegeten onder de naam ‘roof-rabbit’ of ‘Australisch konijn’). Tegenwoordig vinden de meeste mensen in Westerse landen het eerder barbaars om kat of hond te eten. Voor vele religies (Jodendom, Islam, Hindu) is het eten van hond verboden.

Gevogelte

Terwijl kip en eend wereldwijd worden gegeten, worden de meeste wilde vogels, op duiven na, niet als voedsel beschouwd, ook omdat zij vaak beschermd zijn. Aas- en afvaleters zoals kraaien (en stadsduiven) worden niet gegeten omdat zij met ziektes geassocieerd worden.

Reptielen en amphibieën

Voor de Joden volstrekt verboden, voor de rest worden kikkers, krokodillen, slangen en leguanen (‘boomkip’) wel eens gegeten als delicatesse bij een speciale gelegenheid.

Vissen en zeezoogdieren

Voor Westerlingen lijkt het vreemd om een taboe te maken over vis, gezien het nutritioneel belang, maar bij bepaalde Afrikaanse culturen (De Koesjieten) kan geen vis gegeten worden. In tropische gebieden kan de oorzaak hiervan gezocht worden op de kans voor het oplopen van ziektes tijdens het vissen (bvb malaria) door de aanwezigheid van muggen in waterrijke gebieden.

Zeezoogdieren worden veel minder frequent gegeten, doordat zij beschouwd worden als ‘intelligente’ wezens of het feit dat bepaalde soorten bedreigd zijn. Niettegenstaande worden nog steeds walvissen gegeten in Japan, Ijsland en Noorwegen.

Kreeftachtigen en weekdieren

Kreeftachtigen, inktvissen en tweekleppigen worden wereldwijd gegeten als delicatesse. Slakken ook, maar dan met uitzondering van de Angelsaksische landen, die de gedachte eerder walgelijk vinden. In China en Japan worden ook kwallen gegeten. Zeevruchten zijn niet Kosjer voor de Joden.

Insecten en spinnen

In Afrika en Azië maken insecten vaak deel uit van het normale voedselpatroon. Maar hoewel het verschil met kreeftachtigen niet eens zo groot is, is het eten van insecten voor velen in Westerse landen een brug te ver. De laatste jaren worden echter ook hier insecten naar voor geschoven als het voedsel van de toekomst, mede omdat door de stijgende wereldpopulatie de voedselvoorziening in het gedrang komt.

Bronnen

  • Food taboos: their origins and purposes (2009) Meyer-Rochow VB. J Ethnobiol Ethnomed.  5: 18. doi:  10.1186/1746-4269-5-18
  • Wikipedia, artikels ‘Taboo Food and Drink’, ‘Pork’, ‘Beef’, ‘Seafood, ‘Horse Meat’, ‘Entomophagy’.