Pesticiden?
Pesticiden of gewasbeschermingsproducten voorkomen dat een plant ziek of beschadigd wordt en vroegtijdig afsterft. Ze kunnen ingedeeld worden in 3 grote groepen: insecticiden tegen schadelijke insecten, fungiciden tegen schimmels en herbiciden tegen onkruid. Verder wordt er nog een onderscheid gemaakt tussen werkzame stoffen en gewasbeschermingsproducten. De werkzame stof is het bestanddeel dat het gewenste biologische effect of de bestrijding teweegbrengt. Het gewasbeschermingsproduct of handelsproduct is de vorm of formulering waarin een werkzame stof op de markt wordt gebracht. De werkzame stoffen worden op Europees niveau erkend, het gewasbeschermingsproduct op nationaal niveau.
Hoeveel kan?
De maximale residulimiet (MRL) is een wettelijk vastgelegde maximale hoeveelheid van een pesticide die in een gegeven levensmiddel aanwezig mag zijn (zie http://ec.europa.eu/sanco_pesticides/public/index.cfm). Om de veiligheid van de consument m.b.t. pesticiden te evalueren, dient de blootstelling berekend te worden en vergeleken te worden met toxicologische waarden zoals de ADI (‘aanvaardbare dagelijkse inname’). Uit recente berekeningen van het wetenschappelijk comité van het FAVV blijkt dat de chronische blootstelling van de Belgische volwassen bevolking (15 jaar en ouder) in het algemeen onder controle is, zelfs bij een grote consumptie van groenten en fruit. Voor de meeste van de bestudeerde pesticidenresidu’s blijkt de blootstelling honderd keer lager te zijn dan de ADI. Voor kinderen (2-5 jaar) zijn er echter wel indicaties dat, bij een hoge consumptie van groenten en fruit, de ADI overschreden kan worden, tenminste indien geen rekening gehouden wordt met de verwachte afname van het residugehalte na culinaire activiteiten (schillen, koken, enz.).
Verwerking van groenten & fruit: procesfactoren
De maximale residulimieten (MRL’s) voor pesticiden worden vastgesteld voor de ruwe grondstoffen maar niet voor de overeenkomstige verwerkte producten. Het pesticidenresidu gehalte in groenten en fruit kan evenwel gewijzigd worden door de verwerking van deze levensmiddelen zoals wassen, schillen, koken, frituren, fermenteren, malen, etc. Afhankelijk van de procescondities en de fysico-chemische eigenschappen van de pesticidenresidu’s, kan het residugehalte afnemen of toenemen tijdens het verwerken. Doctoraal onderzoek aan Labo voor Fytofarmacie van de Universiteit Gent toont aan dat culinaire bereidingen het residugehalte van pesticiden in voedingsmiddelen opmerkelijk kunnen verlagen (zie figuur).
Figuur: Residuafname na culinaire verwerking (Labo voor Fytofarmacie, UGent)
De verhouding van het residugehalte in het verwerkte product en het residugehalte in het niet verwerkte product wordt weergegeven door de procesfactor (PF). PF kunnen vaste waarden zijn die met de residuconcentratie in de ruwe grondstof vermenigvuldigd worden om de eigenlijke concentratie na verwerking te bekomen. Het Duitse Federale Instituut voor Risicobeoordeling (BfR) stelde een compilatie samen van PF van pesticidenresidu’s in levensmiddelen en diervoeders (BfR 2009). In onderstaande tabel worden enkele beschikbare PF weergegeven.
Tabel: PF waarden van enkele pesticidenresidu’s voor verschillende producten en processen (BfR 2009)
Pesticidenresidu | Product en proces | PF |
Chloorprofam | Aardappelen (schillen) | 0,027 |
Chloorpyrifos | Appelsienen (pulp) | 0,1 |
Difenoconazool | Appels (wassen) | 0,71 |
Dithiocarbamaten
| Bananen (pulp) Appelsienen (pulp) | 0,87 0,88 |
Imazalil | Bananen (pulp) Citroenen (pulp) Mandarijnen (pulp) Appelsienen (pulp) Pompelmoes (pulp) | 0,52 0,06 0,05 0,045 0,07 |
Prochloraz
| Citroenen (pulp) Mandarijnen (pulp) Appelsienen (pulp) | 0,01 0,11 0,01 |
Thiabendazool
| Bananen (pulp) Citroenen (pulp) Mandarijnen (pulp) Appelsienen (pulp) Appels (wassen) Aardappelen (schillen) | 0,31 0,39 0,23 0,11 0,68 0,08 |
Toepassing van de PF resulteert in beduidend lagere blootstellingsniveau’s. De P97,5 blootstelling aan imazalil bv. verlaagt van 24% van de ADI naar 1,6% door toepassing van de PF (Wetenschappelijk comité, FAVV). De hoge blootstelling aan imazalil is voornamelijk te wijten aan citrusvruchten. Residu’s op citrusvruchten worden sterk gereduceerd door verwijdering van de schil. Ook voor chloorprofam, waarvan de blootstelling door de consumptie van aardappelen bepaald wordt, worden residu’s sterk gereduceerd. Aardappelen worden meestal geschild en bovendien gekookt (PF van 0,33; (BfR 2009)), wat resulteert in een nog lagere blootstelling.
Om een realistische schatting van de blootstelling te hebben, dienen PF in rekening gebracht te worden. Evenwel, gegevens over de effecten van verwerking en bijgevolg ook over PF zijn beperkt. Veelal wordt bij de blootstellingsschatting de conservatieve benadering toegepast waarbij PF niet in rekening gebracht worden, ofschoon dit veelal leidt tot een overschatting van de blootstelling.
Bronnen
- Wetenschappelijk comité van het Federaal Agentschap voor de veiligheid van de voedselketen (FAVV). Advies 02-2010. Betreft: Blootstelling van de Belgische bevolking aan pesticidenresiduen via de consumptie van groenten en fruit: jaar 2008 (dossier Sci Com 2009/04 – eigen initiatief) http://www.favv-afsca.fgov.be/wetenschappelijkcomite/adviezen/_documents/ADVIES02-2010_NL_DOSSIER2009-04_000.pdf
- BfR, 2009. BfR compilation of processing factors for pesticide residues. BfR Information No.028/2009. Available at: http://www.bfr.bund.de/cd/579 .
- Nutrinews 2010 (3), Pesticidenresiduen in de voeding – Verleden, heden en toekomst