Wanneer verschiltesten resulteren in significante verschillen tussen de geëvalueerde producten, kan gevraagd worden wat en hoe groot die verschillen zijn. Hiervoor worden dan beschrijvende testen aangewend die de aard en de intensiteit van de waargenomen sensorische verschillen in kaart brengen. Er bestaan specifieke methoden voor het uitvoeren van beschrijvende analyse: flavour profiling (FP), texture profiling (TP), quantitative descriptive analysis (QDA), free choice profiling (FCP), spectrum descriptive analysis (SDA), tijd-intensiteitsstudies (TI). Voor het evalueren van de sensorische eigenschappen tijdens deze beschrijvende testen worden kwantitatieve antwoordschalen gehanteerd beschreven in de ISO-norm 4121:2003. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen numerieke, verbale, dynamische en beeldende schalen. Al deze verschillende soorten antwoordschalen worden vertaald in numerieke waarden voor dataverwerking.
Numerieke en verbale antwoordschalen
Numerieke en verbale antwoordschalen (Figuur 1) zijn de meest gebruikte schalen in beschrijvende sensorische analyse. Bij verbale antwoordschalen worden de vooropgestelde keuzes in woorden beschreven (verbaal) en dient het panellid zijn keuze te markeren (in een box) of te omcirkelen. Bij numerieke antwoordschalen dient het panellid zijn keuze te maken door een nummerieke waarde te geven aan zijn waargenomen intensiteit of door zijn waarneming met een streepje of kruisje op een lijnschaal te noteren. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen continue lijnschalen en categorieschalen. Bij continue lijnschalen kan het panellid ongelimiteerd zijn verschil aanduiden. Hij kan hierbij hele kleine verschillen aanduiden, wat vaak moeilijk is en waarvoor getrainde panelleden nodig zijn. Lijnschalen kunnen 10 tot 15 cm lang zijn, gemarkeerd met een beginpunt (extreem lage intensiteit) en een eindpunt (extreem hoge intensiteit). Bij categorieschalen maakt het panellid een keuze uit een beperkt aantal benoemde mogelijkheden. Een 5-, 7- of 9-puntenschaal maakt het het panellid met weinig training gemakkelijker om een keuze aan te duiden dan op een ongestructureerde lijnschaal.
Figuur 1. Voorbeelden van een continue lijnschaal (boven), een verbale (links) en een numerieke (rechts) catergorieschaal (onder)
Dynamische antwoordschalen
Dynamische antwoordschalen zijn continue schalen om de intensiteit van een waarneming i.f.v. de tijd te registreren. Hierbij kan het panellid een cursor bewegen over een intensiteitsschaal d.m.v. een computermuis of een joystick of hij kan de intensiteit aanduiden a.d.h.v. een potentiometer.
Beeldende antwoordschalen
Beeldende antwoordschalen zijn discrete schalen. Deze worden vaak voorgesteld onder vorm van gezichten welke expressies uitdrukken van ‘extreem houden van’ tot ‘extreem niet houden van’. Deze beeldende antwoordschalen worden veelal gebruikt bij consumententesten waarbij kinderen de testen uitvoeren (Figuur 2).
Figuur 2. Voorbeeld van een beeldende antwoordschaal
Statistische dataverwerking
Voor statistische verwerking van de verworven data kan een Friedman-test (ISO 8587:2006) of variantieanalyse (ANOVA) worden gebruikt. De daaruit bekomen resultaten tonen aan of een significant verschil bestaat in de intensiteit van de sensorische eigenschappen.
Bronnen
- ISO 4121:2003 Sensory analysis – Guidelines for the use of quantitative response scales
- ISO 8587:2006 Sensory analysis – Methodology - Ranking
- Brinkman, J. (2008). Proeven van succes. Sensorisch onderzoek: technieken, procedures en toepassingen.
- Meilgaard, M., Civille, G.V., and Carr, B.T. (2007). Sensory evaluation techniques. (4th ed.). CRC Press.