Rangordetesten

Rangordetesten worden bij voorkeur uitgevoerd in een sensorische testruimte conform aan de ISO-norm 8589 en met geselecteerde en getrainde panelleden (cfr. ISO-norm 8586-1 en ISO-norm 8586-2). Bij een rangordetest krijgen de proefpersonen simultaan een aantal gecodeerde monsters aangeboden (doorgaans 3-6). De stalen dienen gerangschikt te worden volgens de intensiteit van een geselecteerde descriptor (b.v. rangschikking van minst gerookt naar meest gerookt aromakarakter). Afhankelijk van de matrix en de globale smaakintensiteit zal geopteerd worden voor een beperkt aantal te testen producten (maximum 6 stalen). Het panellid is verplicht een rangorde aan te duiden, ook al zijn er voor bepaalde descriptoren slechts subtiele of niet-waarneembare sensorische verschillen tussen de aangeboden producten. Rangordetesten worden meestal voor analytische doeleinden aangewend, maar kunnen ook door consumenten worden uitgevoerd. In dat laatste geval spreekt men van een hedonische rangordetest. Rangordetesten kunnen ook uitgevoerd worden bij monitoring van de prestaties van proefpersonen binnen een smaakpanel.

Monsteraanbieding

De panelleden krijgen een aantal gecodeerde en gestandaardiseerde monsters (o.a. zelfde grootte, zelfde temperatuur, zelfde hoeveelheid, zelfde homogeniteit) simultaan aangeboden door de panelleider, die hen informeert over de testprocedure. De monsters zijn gecodeerd met een 3-cijfercode en worden met een systematische variatie van volgorde aangeboden aan de panelleden, zodat volgorde-effecten geminimaliseerd worden. Afhankelijk van het aantal aangeboden stalen zijn er verschillende volgorden van aanbieding. Panelleden kunnen gebruik maken van water, brood of een andere neutraliserend product om de interactie tussen 2 stalen te minimaliseren. De panelleden dienen hun keuze aan te duiden op een antwoordformulier (Figuur 1)

Figuur 1. Antwoordformulier per panellid voor rangordetest.

Statistische dataverwerking

Voor elke geselecteerde descriptor kent elk panellid een rangorde toe aan elk staal (van 1 tot k, waarbij k het aantal te rangschikken stalen is; 1 = rangorde voor minste intensiteit, k = rangorde voor meeste intensiteit). De toegekende rangorden worden vervolgens gesommeerd en rangordesommen worden berekend en vergeleken met waarden voor statistische significantie voor een gekozen significantieniveau a (Tabel 1). Indien de rangordesom kleiner of groter is dan de intervalwaarden in de tabel (voor n = aantal panelleden en k = aantal te rangschikken stalen) bestaat er een significant sensorisch verschil voor de gegeven descriptor en scoort het staal significant laag of hoog voor die bepaalde descriptor ten opzichte van de andere aangeboden stalen.

Voor de statistische verwerking van de rangordetest kan Tabel 1 gebruikt worden. Voor een ander aantal panelleden (n) of een ander aantal aangeboden stalen (k) kan tevens een Friedman-test gebruikt worden (zie ISO 8587:2006). Tabel 1. Intervallen van rangordesommen, waarbuiten significante sensorische verschillen optreden voor een bepaald significantieniveau (a), een aantal panelleden (n) en een aantal stalen (k) in een rangordetest (naar Kramer et al., 1974).

Bronnen

• ISO 8587:2006 Sensory analysis – Methodology – Ranking
• Brinkman, J. (2008). Proeven van succes. Sensorisch onderzoek: technieken, procedures en toepassingen.
• Meilgaard, M., Civille, G.V., and Carr, B.T. (2007). Sensory evaluation techniques. (4th ed.). CRC Press.
• Kramer, A., Kahan, G., Cooper, D., Papavasiliou, A. (1974). A non-parametric ranking method for the statistical evaluation of sensory data. Chem. Sens. 1, 121-133.