Structuur
Plantensterolen zijn natuurlijk bestanddelen van de plant. De belangrijkste natuurlijke bronnen zijn: zaden, plantaardige vetten/oliën en noten. Volgens een recente Finse studie (Valsta et al., 2004) vormen graanproducten met in het bijzonder rogge de belangrijkste bron van fytosterolen, gevolgd door margarine.
Plantensterolen lijken structureel op cholesterol en kunnen worden onderverdeeld in fytosterolen en fytostanolen, de gestatureerde vorm van fytosterolen. Beiden bestaan in vrije en in geësterificeerde vorm. Fytostanolen worden in commerciële producten minder vaak gebruikt omwille van de productie waarvoor hydrogenatie en esterificatie nodig is en dit is duurder dan enkel esterificatie wat gebeurt bij fytosterolen. |
Aanbevelingen
De verlagende werking dat de, met fytosterol, aangerijkte voedingsproducten hebben op de concentratie LDL cholesterol is goed beschreven in de literatuur. Een dagelijkse inname in de range van 1-3g plantensterolen verlaagt de LDL-waarden met ongeveer 5-15% bij verschillende populaties, leeftijden en condities. Een hogere inname geeft geen additioneel effect op de cholesterolconcentraties. De precieze verhoudingen dosis-respons werden nog niet vastgelegd.
Negatief punt is dat plantensterolen met de absorptie van carotenoïden interfereren. Andere vetoplosbare vitamines, zoals vitamine E, kunnen eveneens hinder ondervinden, maar in veel mindere mate dan β-caroteen.
Er is geen belangrijk risico verbonden aan de rol van β-caroteen als precursor van vitamine A, behalve in situaties waar de vitamine A noden groter zijn dan gewoonlijk zoals tijdens een zwangerschap, lactatie en in de kinderjaren. Aangezien hoge inname ongewenste effecten kunnen veroorzaken, is voorzichtigheid geboden en wordt de range van 1-3g/dag best niet overschreden.
Tabel: Voorbeelden van toegevoegde fytosterol en –stanol concentraties in enkele levensmiddelen en de aanbevolen dagelijkse inname (EFSA)
Product category | Common packing size | Recommended consumption | Phytosterol concentration | Daily intake | |
Yellow fat spreads | 250 g | 3x8-10 g/day | 7.5-8 g/100 g | 2-2.3 g | |
Milk type products | 1000 ml | 2-3x250 ml/day | 0.3 g/100 ml | 1.5-2.4g | |
Yoghurt type products | 65-125 ml | 1-2x65-125 ml/day | 0.6-3.1 g/100 ml | 1.5-2 g | |
Cheese type products | 125 g | 3x30 g/day | 2.2 g/100 g | 2.1 g | |
Cream cheese | 200 g | 40-60 g/day | 5.0 g/100 g | 2-3 g | |
Milk-based soft drink | 1000 ml | 350 ml/day | 0.5 g/ 100 ml | 1.8 g | |
Rye bread | 750 g | 3x80 g/day | 0.8 g/100 g | 2 | |
Consumptie
Het normale Westers dieet zou bijdragen tot een dagelijks gehalte van 150-400mg plantensterolen per persoon. Vegetariërs consumeren een gehalte dichterbij de bovenlimiet.
Tegenwoordig zijn er acht voedingsgroepen op de Europese markt met toegevoegde fytostanolesters nl. yoghurtdranken/yoghurt, melk, soyadranken, margarines, crèmekaas ,havermout, fruitsappen en olijfolie. In België vindt men de verrijkte producten in de eerste vijf voedingsgroepen terug.
Consumenten die op geregelde basis toegevoegde plantensterolen innemen worden op 10-15% van de populatie geschat. Een subgroep van 1-4% zou de aangewezen dosis van 3g platensterolen voor meer dan een jaar overschrijden. Meer dan de helft van de consumentengroep is daadwerkelijk een doelgroep: meer dan 60% had een hoge cholesterolconcentratie en de meerderheid behoorde tot de 45 plussers. Er is echter een gevaar dat alle leden van een familie de producten zouden consumeren, inclusief de kinderen.
Labelling
Aanbevelingen van het SCF wat betreft de labelling om het maxiumum gehalte aan fytosterolen, fytosterol esters, fytostanolen en/of fytostanol esters niet te overschrijden, werden geïmplementeerd in Commission Regulation (EC) No. 608/2004:
- Duidelijke indicatie dat het voedingsproduct toegevoegde fytosterolen bevat
- De hoeveelheid fytosterolen per 100g
- Vermelding dat het voedingsproduct enkel bedoeld is voor personen die hun cholesterolgehalte willen laten dalen
- Vermelding dat patiënten die cholesterolverlagende medicatie nemen deze producten enkel onder medisch toezicht mogen consumeren
- Vermelding dat het voedingsproduct nutritioneel niet geschikt is voor zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven en kinderen onder de vijf jaar
- Vermelding dat het voedingsproduct een onderdeel van een gebalanceerd dieet moet zijn, met een normale inname van fruit en groenten
- Vermelding dat consumptie van 3g toegevoegde fytosterolen per dag zou moeten vermeden worden
- Aanbeveling om een portie te definiëren en hierbij het gehalte aan fytosterolen
Bijkomend werkt men met een positieve lijst om de voedingsproducten aan te duiden die fytosterolen mogen bevatten en er bestaan specifieke maatregelen voor de presentatie van toegelaten voedingsproducten.
Om op het voordeel van het cholesterolverlagend effect te springen, zijn er een heleboel voedingsproducten op de Europese markt verschenen met toegevoegde plantensterolen of plantensterolesters. Voeding met toegevoegde fytosterolen of fytosterolesters vereisen een novel food autorisatie volgens de regelgeving 258/97/EC, want deze werden niet als voeding gebruikt in de EU voor 15/05/1997. Voeding met toegevoegde fytostanolen of fytostanolesters vereisen geen novel food autorisatie, omdat deze wel als voedsel gebruikt werden voor de introductie van de novel food wetgeving.
Besluit
Het is moeilijk om te schatten wat de exacte inname van fytosterolen mag zijn, gebaseerd op de beschikbare informatie, en dit omwille van de dynamiek op het domein. Hoewel de consument niet op de hoogte lijkt te zijn van de aanbevelingen, eet slechts een klein deel van de populatie eet twee of meerdere producten met fytosterolen per dag. De hogere prijs blijkt hierbij een belangrijke barrière.
Bronnen
- EFSA: Consumption of Food and Beverages with Added Plant Sterols
- STW gezondheid 20080103: Margarine rijk aan fytosterolen en fytostanolen versus medicatie
- SCF (Scientific Committee on Food) (2002a). General view on the long-term effects of the intake of elevated levels of phytosterols from multiple dietary sources with particular attention to the effect on β-carotene.
- Commission Regulation (EC) No 608/2004 of 31 March 2004 concerning the labelling of Foods and food ingredients with added phytosterols, phytosterol esters, phytostanols and/or phytostanol esters