De vergeten markt

De markt van de mensen die onder de armoedegrens leven wordt vaak vergeten. Bedrijven vervullen echter zonder meer een sleutelrol in het bedenken en ontwikkelen van succesvolle oplossingen, die beantwoorden aan de noden van de armen.

De cijfers liegen er niet om:

  • 15,3% van de Belgen leven in armoede
  • 20% worstelt er mee om de eindjes op het eind van de maand aan elkaar te knopen

Harde cijfers. Armoede is een ernstig en verreikend probleem.

Armoede heeft niet alleen impact op de koopkracht en de materiële situatie en welbevinden. Daarnaast beïnvloedt het ook het psycho-sociale gedrag van de mensen die in armoede leven. Dit leidt tot chronische stress, onzekerheid, sociale uitsluiting en zelfs, u leest het goed, verminderde mentale capaciteiten.

Het armoedeprobleem wordt verder gecompliceerd door een meer beperkte toegang tot de markt en de bestaande prijsstructuren. Bedrijven vervullen zonder meer een sleutelrol in het bedenken en ontwikkelen van succesvolle oplossingen, die beantwoorden aan de noden van de armen. Absoluut, want men vergeet vaak dat in België alleen deze groep toch een jaarlijkse omzet vertegenwoordigt van 9 miljard euro. Bedrijven die oprecht begaan zijn met het lot van de armen en zich verdiepen in de problematiek en complexiteit van het gezin dat onder de armoedegrens leeft, verzekeren hun inkomsten voor de toekomst. 

OOIT AL GEHOORD VAN BANDBREEDTE?

Als het over de armen en armoedebestrijding gaat, zijn de vooroordelen torenhoog en bestaan er heel wat misvattingen: ze hebben het toch aan zichzelf te danken en moeten zelf hun boontjes leren doppen. Maar waarom doen arme mensen vaak zo’n domme dingen? Weerom liegen de cijfers er niet om: arme mensen lenen meer, sparen minder, roken meer, sporten minder, eten ongezonder, drinken meer en voeden slechter op. Als er workshops georganiseerd worden over hoe ze beter hun geld kunnen beheren, komen de armen doorgaans niet opdagen. Ze schrijven de slechtste sollicitatiebrieven, verschijnen slordig en té laat op het werk en ga zo maar door.

Kunnen we dit allemaal toeschrijven aan de crisis? U voelt me al komen: nee, er is meer aan de hand. Sommigen leggen de oorzaak van het probleem bij het individu. Ze hebben simpelweg geen karakter. Het zit in hun genen. Bij de overheden wereldwijd heerst dan ook de overtuiging dat de mensen zichzelf uit de armoede moeten helpen. Ze trekken volop de kaart van het stimulerend en activerend beleid. In hun beleidsvisie wordt onderwijs aanzien als het middel bij uitstek om armoede bestrijden. Maar wat als hun visie verkeerd is? Wat als de armen niet in staat zijn om zichzelf te helpen? Wat als, alle goede bedoelingen, incentives, impulsen ten spijt, ze van de regen in de drop sukkelen? 

Allemaal vragen die Eldar Shafir, hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Princeton en Sendhil Mullainathan, hoogleraar economie aan de Universiteit van Harvard, zich ook stelden. Op de intersectie van hun beider disciplines kwamen ze tot verrassende bevindingen en een baanbrekende theorie: “De wetenschap van de schaarste”

Wat we doen, hoe we leven wordt bepaald door een gevoel van schaarste, door dingen waar we te weinig van hebben. Te weinig tijd, geld, voedsel, vrienden, enz. leggen ons bepaalde begrenzingen op, het zorgt allemaal voor een “schaarstementaliteit”. Wat vooral interessant is hierbij is hoe we ons gedragen ten aanzien van deze vormen van schaarste. Als we een tekort aan iets ervaren, neemt dit een groot stuk van onze aandacht weg. “Schaarste neemt bezit van je geest”, zegt Shafir in dit kader, “Mensen handelen ook anders bij een gevoel van gebrek.”

Er zijn ook absoluut voordelen verbonden aan dit schaarstegevoel. Het dwingt ons om te concentreren op het gebrek. Vergelijk het met het gevoel, de focus die je hebt bij het proberen behalen van een deadline. Mensen die schaarste ervaren zijn heel erg bedreven in het oplossen van kortetermijnproblemen. Zo zijn armen echte kraks in het vinden van creatieve oplossingen om op het eind van de maand rond te komen.

De nadelen van de schaarstementaliteit wegen echter niet op ten opzicht van de voordelen. Zo zorgt schaarste voor een soort tunnelvisie en legt het een hypotheek op ons denkvermogen. Schaarste laat je focussen op het directe gebrek: die rekening moet morgen betaald worden, hoe en wat geef ik mijn kinderen morgen te eten,… Het langetermijnperspectief verdwijnt compleet. Armen nemen geen domme beslissingen omdat ze dom zijn, maar omdat ze in een context zitten waarin iedereen domme beslissingen zou nemen.

Wat eten we vanavond? Hoe haal ik het eind van de week? Waarmee ga ik de nieuwe schoenen van mijn zoontje betalen?

Deze vragen nemen volgens Shafir en Mullainathan iets cruciaals in beslag: “Bandbreedte”. “Als je de armen wilt begrijpen, moet je je voorstellen dat je met je gedachten elders bent,” schrijven ze. “Het kost veel moeite om jezelf in de hand te houden. Je bent afwezig en raakt snel van streek. En dat elke dag.” Op deze manier leidt schaarste – of het nu over geld, eten of tijd gaat – tot onverstandige beslissingen.

Maar, er bestaat wel een cruciaal verschil tussen drukke en arme mensen, namelijk van armoede kan je geen vrijaf nemen.

HET ONDERZOEK

Uit het onderzoek dat Shafir en Mullainathan uitvoerden konden ze concluderen dat arm zijn niet alleen impliceert dat je moet omgaan met minder inkomen (geld), maar ook met een terugval in cognitieve mogelijkheden. Kort door de bocht, arm zijn maakt je dommer!

In dit perspectief zijn de armen minder capabel, niet door hun inherente kenmerken (ze zijn niet minder verstandig), maar het arm zijn beperkt hun bandbreedte en belemmert hun intellectuele capaciteiten. Met andere woorden hun bevindingen zijn niet alleen van toepassing op arme mensen, maar ook op iedereen die zich arm voelt en schaarste ondervindt.

Hoe groot is het effect dan wel? Heel concreet: ongeveer 13 IQ-punten.

Zo blijkt dat financiële problemen een vergelijkbare impact hebben op de cognitieve capaciteiten als een nachtje zonder slaap. Ook een zware alcoholverslaving heeft een gelijkaardig effect op het IQ. Dit alles toont aan dat de cognitieve impact van armoede niet zomaar onder de mat mag geschoven worden en dat men hier vanuit de overheid, in het kader van armoedebestrijding, absoluut rekening moet mee houden.

Het heeft geen zin om armen te penaliseren als ze bv. té laat komen op een afspraak. Dergelijke maatregelen verengen hun bandbreedte nog verder, met alle gevolgen van dien. Lange formulieren invullen, nieuwe regels bestuderen en ontcijferen, voorbereiden op een lang sollicitatiegesprek of ingaan op complexe incentives, het slorpt allemaal bandbreedte op en vergt veel van hun meer beperkte cognitieve vaardigheden.

Deze (grote) groep vraagt een specifieke aanpak, met eenvoudige interventies, slimme remediëring in het kader van verzuim, hulp bij het invullen van formulieren, hulp bij het koken van een evenwichtige, lekkere maaltijd en zelfs reminders zijn vermoedelijk zeer nuttig voor armen. 

UITDAGINGEN VOOR DE MAATSCHAPPIJ, KANSEN VOOR U ALS BEDRIJF?

Het bestrijden van armoede heeft enorme voordelen, waar we tot nu toe als maatschappij, als overheid, en al helemaal als industriële sector blind voor zijn geweest. Meer bandbreedte voor de armen betekent beter opgevoede kinderen, lagere zorgkosten, productievere werknemers, meer competente werknemers,…

Er liggen grote, structurele business kansen voor het grijpen. Legt u deze naast zich neer? Of is uw huidig business model niet aangepast om de markt van de armen aan te spreken? De oplossingen die professor Shafir aanreikt zijn even eenvoudig als effectief, bijvoorbeeld korting op kinderopvang, hulp bij het invullen van formulieren, lichtgevende medicijndoosjes (om aan het nemen van medicijnen te helpen herinneren).

In dit kader heeft Flanders’ FOOD contact met i-propeller. Zo zijn zij er van overtuigd dat de grote uitdagingen van de maatschappij moeten en kunnen aangepakt worden vanuit een ondernemersgedreven perspectief. In hun Business & Poverty platform promoten ze de principes van shared value en sociale business innovatie. De experten van i-propeller loodsen u door de mogelijkheden van nieuwe methodes en een specifieke aanpak van de business, zodat:

  • U de mechanismen van armoede beter begrijpt
  • U als bedrijf ethische en rendabele manieren vindt om de lage inkomensgezinnen te bereiken met uw producten en diensten
  • Daarnaast begeleiden ze u en uw medewerkers in het streven naar en bereiken van een nieuwe business model, namelijk een business model gebaseerd op shared value creatie.

In de loop van september 2015 organiseren Flanders’ FOOD en i-propeller een workshop waarbij u kennis kan maken met hun Business & Poverty platform en kan discussiëren en brainstormen over de mogelijkheden voor u als bedrijf. Hou onze agenda in de gaten!

BRON(NEN):

  • Mani, A. et al. (2013). Poverty Impedes Cognitive Function, Science, Vol. 341, 30 aug 2013, 976 – 980.
  • www.decorrespondent.nl: ‘Waarom arme mensen domme dingen doen? Rutger Bregman
  • www.i-propeller.com