Definitie en schimmelspecies
Mycotoxinen zijn toxische componenten die gevormd worden door bepaalde (fyto)pathogene schimmels, voornamelijk binnen het geslacht Aspergillus, Penicillium, Fusarium enAlternaria. Tot op heden werd al gewag gemaakt van ongeveer 400 mogelijke mycotoxinen geproduceerd door meer dan 100 schimmels. Aspergillus en Penicillium species geven voornamelijk problemen tijdens drogen en bewaring van voeding. Fusarium en Alternariakunnen echter al mycotoxinen produceren voor of onmiddellijk na het oogsten.
Mycotoxinen worden op het einde van de exponentiële groeifase van de schimmel geproduceerd en lijken geen betekenis te hebben m.b.t. schimmelgroei, ontwikkeling of competitiviteit. De toxische componenten komen voornamelijk voor in het mycelium van de schimmels maar kunnen soms ook waargenomen worden in de sporen van deze organismen.
Contaminatie
- Primaire verontreiniging: Landbouwproducten kunnen op het veld besmet worden door schimmels
- Secundaire verontreiniging: Het beschimmelen van levensmiddelen tijdens stockage
- Carry over: Vee krijgt beschimmelde voeding en de mycotoxinen komen in de eindproducten terecht (vlees, melk, eieren, …)
Op te merken is dat niet alleen voedingsproducten drager kunnen zijn van mycotoxinevormende schimmels. Ook gebouwen en apparatuur kunnen een bron van contaminatie vormen.
Toxiciteit
De meeste consumenten nemen regelmatig kleine hoeveelheden mycotoxinen in via het dieet zonder dat dit resulteert in duidelijke ziekteverschijnselen. Chronische blootstelling aan mycotoxinen of consumptie van een hoge dosis mycotoxinen kunnen leiden tot ernstige gezondheidsproblemen.
Het toxisch effect van mycotoxinen na inname door mens en dier hangt af van een aantal factoren zoals concentratie, duur van de blootstelling, toxine soort, werkingsmechanisme, metabolisme en afweersysteem. Sommige mycotoxinen kunnen mogelijk kanker en tumoren veroorzaken terwijl andere mycotoxinen schade kunnen toebrengen aan lever, nieren, geslachtsorganen of het zenuwstelsel.
Types mycotoxinen
De mycotoxinen die van het grootste belang zijn op het vlak van volksgezondheid en op economisch vlak zijn aflatoxinen (o.a. aflatoxine B1), ochratoxine A (OTA), trichothecenen (inclusief T-2 toxine, deoxynivalenol (DON), nivalenol (NIV) en zearalenone (ZEN)), fumonisine B1, patuline, ergot alkaloïden (moederkoren alkaloïden), aternaria-toxine (o.a. alternariol (AOH), alternariolmonomethylether (AME) altenuen en tenuazonzuren). Meer gedetailleerde info over de verschillende mycotoxinen is terug te vinden op de website van Romer Labs®.
In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van enkele belangrijke mycotoxine-producerende schimmels en de levensmiddelen waarin bepaalde mycotoxines kunnen aangetroffen worden.
roducerende schimmel | Mycotoxine | Levensmiddelen |
Aspergillus flavus Aspergillus parasiticus | Aflatoxine B1 B2 G1 G2 | Pinda, oliehoudende zaden, maïs |
Aspergillus ochraceus Penicillium verrucosum | Ochratoxine A | Granen, koffie, gedroogde druiven, vlees |
Aspergillus versicolor | Sterigmatocystine | Maïs, tarwe, koffie |
Claviceps purpurea (moederkoren) | Ergotalkaloïden | Rijst, sorghum |
Fusarium graminearum | Deoxynivalenol (DON) of vomitoxine | Tarwe, mais |
Fusarium graminearum | Zearalenone | Maïs, granen |
Fusarium moniliforme | Fumonisine B1 en andere fumonisinen | Sorghum, mais |
Fusarium sporotrichioides | T-2 toxine | Maïs, granen, graanproducten, haver, haverproducten |
Fusarium tricinctum | Trichothecenen | Maïs, pinda, rijst |
Penicillium aurantiogriseum Penicillium fennelliae | Penicillinezuur | Maïs, bonen |
Penicillium citrinum | Citrinine | Maïs, gerst, rijst en walnoten |
Penicillium expansum en andere | Patuline | Appelen, vruchten, bonen, tarwe |
Penicillium islandicum | Luteoskyrine | Rijst, sorghum |
HT-2 toxine | Granen, graanproducten, haver, haverproducten | |
Aflatoxine M1 | Melk en zuivelproducten (Carry over) |
Bron: Wikipedia
AnalyseVoor de bepaling van mycotoxinen werden er verschillende gevoelige analysemethoden ontwikkeld. Meestal worden hiervoor chromatografische methoden zoals GC en HPLC aangewend. Meer en meer aandacht gaat ook uit naar snelle detectiekits (bv ELISA). Voor sommige mycotoxinen, zoals aflatoxinen and ochratoxine A, zijn er meer analysemethoden beschikbaar dan voor andere.
De analysestap wordt echter altijd vooraf gegaan door een aantal handelingen zoals staalname, staalvoorbereiding, extractie en opzuivering. De betrouwbaarheid van de resultaten bekomen via chromatografie hangen is grote mate af van de efficiëntie van deze voorbereidende stappen.
Een overzicht van de analysemethoden voor verschillende mycotoxinen is te vinden op de website van het “European Mycotoxin Awareness Network”.
Bronnen