Fonio: de nieuwe quinoa?

Wat is FONIO?

Fonio is een graansoort die in West- en Oost-Afrika al van oudsher wordt geteeld (zie figuur). Lange tijd was het een belangrijk voedingsgewas. Net zoals gierst en teff heeft fonio een kleine korrel. Qua uiterlijk lijkt het op couscous of quinoa. Sommige trendwatchers zeggen dat fonio alles in zich heeft om het superpopulaire quinoa van de superfood-troon te stoten. De smaak van fonio is namelijk lekker nootachtig en de voedingswaarde is echt om door een ringetje te halen. Het is rijk aan de essentiële aminozuren, methionine en cysteïne, is glutenvrij en rijk aan vezels. Fonio bevat veel calcium, magnesium, mangaan en zink. Een topgraan dus.  

Fonio stelt weinig eisen: het groeit stug door, ook tijdens droogte en als de grond niet zo vruchtbaar is. Volgens deskundigen maakt dit fonio een perfect product voor ontwikkelingslanden in Afrika. Het wordt meestal biologisch geteeld. De plant is een razendsnelle groeier: binnen 6 tot 8 weken na het zaaien kan het graan al geoogst worden. Bovendien doet dit gewas het goed op relatief arme grond, kan het goed tegen droogte en is het heel geschikt voor een tropisch warm klimaat. Bovendien heb je niet veel zaaigoed nodig. Met twee of drie kilo zaaigoed, kun je makkelijk een hectare oogsten. 

Vele kleine handelingen...

Van het veld tot op het bord zijn er verschillende fasen, die een voor een even belangrijk zijn. Elke handeling moet zorgvuldig worden uitgevoerd omdat fonio samen met het onkruid opkomt. Het pellen is de belangrijkste fase in het productieproces. Wanneer de fonio van het veld komt, zit rond de graankorrels nog een vliesje dat verwijderd moet worden. Maar eerst moet het graan worden ontdaan van alle onzuiverheden zoals zand en onkruid. Daarna wordt het gedroogd in de zon omdat de fonio weinig vocht mag bevatten. Pas daarna volgt het pellen. Het pellen moet uiterst behoedzaam gebeuren, vliesje per vliesje, omdat dat een effect heeft op de voedingswaarde van de fonio. Omdat het zo’n piepkleine korrel heeft is het scheiden van het kaf nogal een klus, er zijn speciale pelmachines ontwikkeld om dit klusje te klaren. 

Innovation prize for africa 

Sanoussi Diakité, een Senegalese ingenieur, vond een Fonio pelmachine uit. “Honderden jaren al, voeren Afrikaanse vrouwen de tijdrovende taak van fonio pellen uit door het pletten en wrijven van een graan met zand mengsel in een mortier en stamper. Na 1 uur van dit harde werk hebben ze ongeveer 2 kg fonio klaar voor consumptie en 15 liter water verbruikt voor het wegspoelen van het zand.” Door de machine van Diakité wordt dit hele proces van 1 uur gereduceerd tot 6 minuten. 

De machine verwerkt 50 kg fonio per batch door op een zachte manier het oppervlak van het zaad af te wrijven in een roterende mechanisme. Op deze manier wordt de husk verwijderd. Dit toestel een schoolvoorbeeld van het gebruik van de meest geschikte technologie, omdat het een oplossing biedt voor een typisch probleem in ontwikkelingslanden en omdat het op relatief eenvoudige manier geproduceerd kan worden. In 2008 was deze machine een van de laureaten van de Tech Awards in de categorie Health Award. En in 2013 ontving Diakité de Innovation Prize for Africa. 

“De Innovation Prize for Africa-winnaars zijn toonbeelden van hoe Afrikaanse oplossingen gevonden worden voor Afrikaanse uitdagingen.” zegt Jean-Claude Bastos de Morais, mede-oprichter van de African Innovation Foundation en de IPA. “Deze innovatoren tonen dat de beste manier om de capaciteit van Afrika te vergroten is om te investeren in lokale innovaties en ondernemers.” 

Ted talk Pierre Thiam

Een andere Afrikaan die zich inzet om de fonio-teelt in Afrika te ondersteunen is chef-kok Pierre Thiam. In zijn TED talk zei deze New Yorkse chef-kok met Senegalese roots: “Oude granen worden steeds populairder, en de verkoop van gluten-vrije producten is nog steeds stijgend in de VS – 16,4% groei sinds 2013, wat het momenteel op een 23,3 miljard dollar industrie brengt. Mijn missie is om fonio deel te laten uitmaken van deze markt. De potentiële groei van de fonio-consumptie kan een win betekenen voor alle partijen. Als dit nutriënt-rijke graan zijn weg vindt naar de Westerse maaltijden zal dit sowieso een verbetering van het dieet betekenen en het zal Afrika economisch vooruit helpen.”  

Sinds zijn aankomst in New York in 1989, heeft Thiam het grootste deel van zijn tijd gewijd aan het populairder maken van Senegalees eten bij de niet-Senegalees. In 2008 publiceerde Thiam zijn Senegalees kookboek – Yolele!, wat zoveel betekent als “Laat de goede tijden beginnen”. Tijdens zijn onderzoek voor dit boek stootte de chef op dit graan in een afgelegen Senegalees dorp.  Hij realiseerde zich dat fonio ooit een prominent gewas was maar dat het intussen in het moderne dieet in grootsteden als Dakar bijna volledig verdwenen was. “In Afrika dacht men lange tijd dat alles wat van het Westen kwam beter was, dat is de tragedie van de kolonisatie,” verklaart Thiam. “Vele Senegalezen eten liever een baguette dan een bord fonio. Ze bekijken het ook als onbeschaafd eten van het platte land.” Nu wordt het graan vooral gegeten in landen als Mali, Burkina Faso, Guinea, en Nigeria. 

Thiam besloot van fonio zijn volgende project te maken. Intussen importeert hij fonio vanuit Afrika naar de VS. Hiervoor werkt hij samen met een coöperatieve uit Senegal tegen de grens met Mali en Guinea die beheerd wordt door vrouwen. 

Omdat Thiam intussen weet hoe de gemiddelde Amerikaan denkt, was hij zich bewust van het feit dat fonio nood had aan rebranding en dat het gepresenteerd moest worden in een ‘American-friendly’ context. “Branding en verpakking zijn key voor het Amerikaanse avontuur van fonio. Dan besef je hoe oppervlakkig de mensen zijn…,” zegt Thiam in zijn TED talk met een lach. Met zijn bedrijf Yolélé -foods probeert hij dit te realiseren.